كوردى / عربي
چەند زانیاریەکی بنەڕەتی دەربارەی شێرپەنجە
بەشی یەکەم:
شێرپەنجە بریتیە لە نەخۆشی جینەکان و تێکچوونی سیستەمی بەڕێوەچوونی ژیانی خانە، وە هەموو شێرپەنجەکان لە خانەکان سەرهەڵئەدەن کە بریتین لە یەکەی سەرەکی پێکهاتەی زیندەوەر.
لەشی مرۆڤ لە چەندەها جۆر خانە پێك دێت (وەکو خانەی دەمار، خانەی ماسوولکەیی، خانەی چەوری و هتد...). لە مرۆڤی ساغ، ئەو خانانە بە بەرنامە و بە شێوەیەکی سیستیماتیکی گەشە ئەکەن و دابەش ئەبن، بۆ ئەوەی بە پێی پێداویستی لەش خانەی نوێ دروست بکەن. کاتێکیش کە خانەکان پیر ئەبن تێك ئەشکێن و ئەمرن، وە بە خانە نوێیەکان جێگایان ئەگیرێتەوە.
بەڵام لە ناو ئەو خانانەی کە تووشی شێرپەنجە ئەبن، ئەو پرۆسە کارا و تۆکمەیە ئەشێوێت و خانەکان بە شێوەیەکی هەڕەمەکی بەڕێوە ئەچن. مادەی جینی ناو خانە (کە پێێ ئەڵێن دی ئێن ئێی – DNA) هەندێك جار تێك ئەشکێ یان ڕیزبەندی یەکەی پێکهاتەکەی (کە پێی ئەڵێن نیوکلیۆتاید) ئەگۆڕێ، ئەوەش پێی ئەڵێن بازدانی جینی (Gene mutation) و کار ئەکاتە سەر پرۆسەی گەشە و دابەش بوونی خانە ئاساییەکان. کە ئەوە ڕوویدا، ئیتر خانەکان لەو کاتەی کە پێویستە بمرن نامرن و بەردەوام ئەبن لە دابەش بوون و دروست کردنی خانەی نوێ لە کاتێکدا کە لەش پێویستی بە خانەی نوێ نییە. ئەو خانە زیادانەی لەو پرۆسە نائاساییە دروست ئەبن لەوانەیە گرێیەك دروست بکەن، کە پێی ئەڵێن وەرەم (Tumour). زۆر جار ئەو وەرەمەیە کە سەرنجی نەخۆشەکە ڕائەکێشێت و وای لێ ئەکات سەردانی پزیشك بکات (بۆ نموونە گرێی مەمك). بەڵام هەندێك شێرپەنجە گرێ دروست ناکەن، بۆ نموونە لیوکیمیا، کە بریتیە لە شێرپەنجەی مۆخی ئێسك و خوێن.
شێرپەنجە وشەیەکە هەموو ئەو نەخۆشیانە ئەگرێتەوە کە تێیاندا خانە نەخۆشەکان بە بێ بەرنامە و پێویستی لەش هەر دابەش ئەبن و زۆر ئەبن، وە ئەگەر ڕێگە لە زۆر بوون و تەشەنەکردنی ئەو خانانە نەگیرێت لەوانەیە ببێتە هۆی مردنی کەسەکە. خانە شێرپەنجەییەکان ئەو ئامادەیییەیان تێدا دروست ئەبێت کە شوێنی خۆیان جێ بهێڵن و بچنە شانەکانی دی لەش لە ڕێگای خوێن یان لیمف (لیمف شلەیەکی بێڕەنگە کە خڕۆکە سپیەکانی تێدایە، بە ناو شانەکانی لەش تێدەپەڕێت و لە ڕێگەی بۆڕیە لیمفاویەکان ئەڕژێتەو ناو سووڕی خوێن).
شێرپەنجەکان بە گوێرەی ئەو ئەندامانەی لەش کە خانە ناتەندروستەکانی تێدا سەرھەڵئەدەن، یان بە گوێرەی جۆری ئەو خانانەی کە ئەگۆڕێن بۆ خانەی شێرپەنجەیی ناویان لێ ئەندرێن. بۆ نموونە ئەگەر خانە شێرپەنجەییەکان لە مەمك سەرهەڵبدەن پێی ئەڵێن شێرپەنجەی مەمك وە ئەگەر لە گەدە سەرهەڵبدەن پێی ئەڵێن شێرپەنجەی گەدە، وە هەروەها. وە ئەو شێرپەنجەیەی کە لە خانەی (مێلانۆسایت) ی پێست سەرهەڵئەدات، پێی ئەڵێن: مێلانۆوما.
ئەوەی کە پێویستە بزاندرێ ئەوەیە کە هەموو گرێیەك شێرپەنجە نییە. گرێیەکان دابەش ئەبن بەسەر دوو جۆری سەرەکی:
١) گرێ سادەکان (الأورام الحمیدة – Benign tumours): ئەوانە شێرپەنجەیی نین، ئەکرێ بە نەشتەرگەری لا ببردرێن و لەوانەیە قەت نەیەنەوە. خانەکانی ئەو جۆرە گرێیانە توانای ئەوەیان نییە بڕۆنە شوێنەکانی تری لەش.
٢) گرێ شێرپەنجەییەکان (الأورام الخبیثة – Malignant tumours): خانەکانی ئەو گرێیانە ئەتوانن تەشەنە بکەن بۆ شانەکانی نزیك خۆیان و هەروەها بڵاوببنەوە بۆ شانەو ئەندامە دوورەکانی لەش.
ئەگەر ئەو بابەتە سوودی هەبوو بۆت، تکایە شێیری بکە بۆ ئەوەی خەڵکی تریش سوودی لێ ببینن. وە لە کاتی بەکارھێنانی ئەو زانیاریە یان بڵاوکردنەوەی، ئاماژە بە سەرچاوە بدە.
بە ھیوای تەندروستیەکی باش بۆ ھەمووان
دکتۆر سەرکەوت خۆشناو
پسپۆری گرێ و نەخۆشیەکانی شێرپەنجە
MBChB, MSc and PhD in Oncology (UK), MRCP(UK)
بعض المعلومات الأساسیة حول السرطان
الجزء الأول:
السرطان عبارة عن مرض الجینات وخلل في نظام إدارة حیاة الخلایا، وكل انواع السرطانات تنشأ من الخلایا والتي هي الوحدة الأساسیة لتركیب الكائن الحي.
یتکون جسم الانسان من عدة انواع من الخلایا (مثلا الخلایا العصبیة، الخلایا العضلیة، الخلایا الدهنیة، وغیرها...). في الشخص السلیم، یكون عمل هذه الخلایا مبرمجة علی شكل نظام معین، فانها تنمو لتكوِّن خلایا جدیدة حسب حاجة الجسم. وعندما تهرم الخلایا تتكسر و تموت، وتتكوَّن بدلا منها خلایا جدیدة.
لكن في داخل الخلایا السرطانیة یتدهور النضام، والخلایا تنقسم بشكل عشوائي. قد تنكسرالمادة الجینیة في داخل الخلیة (الحمض النووي - DNA) او یتغیر ترتیب الوحدة الاساسیة في تركیبها (التي تسمی بنیوكلتاید)، وهذا ما یسمی بالطفرة الجینیة (Gene mutation) و التي تؤثر علی مخطط النمو وانقسام الخلایا. وعندما یحدث هذا، فان الخلایا التي یجب ان تموت لا تموت، وتتكاثر لتکوِّن خلایا جدیدة في الوقت الذي لایحتاج الجسم الی هذه الخلایا، وهكذا تتكاثر هذه الخلایا الفائضة والتي قد تكوِّن عقدة تسمی ب (ورم - Tumour). وفي بعض الاحیان هذا الورم هو الذي یجلب انتباه الشخض المصاب و يؤدي الى زیارة الطبیب (مثل اورام الثدي). ولكن بعض السرطانات لاتكوِّن عقد، مثل الليوكیمیا وهو سرطان نخاع العظم والدم.
سرطان كلمة تشمل جمیع الامراض التي من خلالها تتكاثر وتنقسم الخلایا المصابة بدون نظام او برنامج ومن دون حاجة الجسم لها. واذا لم یحد من انقسامها ونموها فانها قد تؤدي الی موت الشخص. الخلایا السرطانیة عندهم إستعداد یمکِّنهم الذهاب الی انسجة الجسم المختلفة وذلك بواسطة الدم او اللمف (واللمف سائل عدیم اللون توجد فیه كریات الدم البیض والتي تخترق انسجة الجسم، و تصب في الدورة الدمویة عن طریق القناة اللمفاویة).
یتم تسمیة السرطانات المختلفة حسب أعضاء الجسم التي تتكوَّن فیها الخلایا السرطانية، او اعتمادا علی نوع الخلایا التي تتغیر الی خلایا سرطانیة. مثلا، اذا تكونت الخلایا السرطانیة في الثدي یسمی بسرطان الثدي واذا تكوَّنت في المعدة یسمی بسرطان المعدة، وهكذا. والسرطان الذي ینشأ في خلایا میلانوسایت الجلد یدعی (میلانووما) . والشئ المهم الذي یجب ان نعرفه هو: لیست كل عقدة هي سرطان. تنقسم العقد الی نوعین رئيسیین:
۱) العقد البسیطة (الاورام الحمیدة - Benign tumours): هذه لیست سرطان واذا ازیلت بالجراحة من الممكن ان لا تعود أبدأ. خلایا هذا النوع لیست بمقدورها ان تذهب الی اماكن اخری من الجسم.
۲) العقد السرطانیة ( الاورام الخبیثة - Malignant tumours): خلایا هذه العقد باستطاعتها ان تنمو وتنتشر الی الانسجة القریبة لها، وكذلك باستطاعتها ان تنتشر الی الانسجة والاعضاء البعیدة.
اذا رأیت فائدة في قراءة الموضوع ارجو المشاركه لكي تعم الفائدة علی الجمیع. عند استعمال هذه المعلومات او نشرها، یرجی الاشارة الی المصدر وشكرا.
مع تمنیاتنا بالصحة والعافیة للجمیع
دكتور سەرکەوت خوشناو
اختصاصي في علاج الاورام
MBChB, MSc and PhD in Oncologg (UK), MRCP(UK)
