&&&& ئه‌گه‌ر مناڵه‌که‌ت کورته باڵا بوو : چی ده‌که‌یت :
&&&& ئایا له کام ته‌مه‌ن گه‌شه‌ی باڵا ده‌وه‌ستێت :
&&&& ئه‌و ده‌رمانانه‌ی باڵا زیاد ده‌که‌ن ؛ کامانه‌ن :
---- وه‌ستانی گه‌شه‌ی باڵای مناڵ و مێردمناڵان و کورتی باڵا بابه‌تێکی هه‌ستیاره و کێشه‌یه‌کی ته‌ندروستی یه و ده‌رنجامی خراپی لێ ده‌که‌وێته‌وه له ڕووی ده‌روونی و ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی بۆ مناڵ و خانه‌واده‌که‌ی به تایبه‌ت له کۆمه‌ڵگایه‌کی پێشنه‌که‌وتووی وه‌ک کوردستان ۰
&&&& گرنگترین ڕێنمیایی پزیشکی ئه‌گه‌ر هه‌ستت کرد مناڵه‌که‌ت گه‌شه‌ی باڵای وه‌ستاوه یان کورته باڵایه :
۱ ـــ کورتی باڵا یان کورته باڵایی به‌وه پێناسه ده‌کرێت که باڵایی مرۆڤ که‌متر بێت له باڵای ئاسایی به گوێره‌ی ته‌مه‌ن و ڕه‌گه‌ز و کێش و ده‌توانرێت ده‌ستنیشان بکرێت کاتێ مناڵی که‌متر بێت به‌گوێره‌ی چارتی گه‌شه‌ی مناڵ ۰ باڵای مرۆڤ له ته‌مه‌نی ( ۲٥ ساڵ ) ده‌وه‌ستێت به‌ڵام زۆرینه‌ی کچان له ( ۱۷ ساڵ و نیو ) و کوڕان له ( ۱۸ ساڵ ) دا گه‌شه‌ی باڵایان ئه‌وه‌ستێت ۰
۲ ـــ باڵای هه‌موو که‌سێک کاریگه‌ری بۆماوه‌یی له‌سه‌ره و پزیشک ده‌توانێت به شێوه‌یه‌کی گشتی باڵای چاوه‌ڕوانکراو و ئاسایی ئه‌و که‌سه‌له کاتی پێگه‌شتتن دا به چه‌ند هاوکێشه‌یه‌ک ده‌ست نیشان بکات که پشت به باڵای باوک و دایکی مناڵه‌که ده‌به‌ستێت .
۳ ـــ پێویسته سه‌ردانی پزیشک بکات بۆ ده‌ست نیشانکردنی هۆکاری کورتی باڵا و چاره‌سه‌رکردنی ئه‌گه‌ر بکرێت ۰
٤ ـــ ئه‌و فه‌حسانه‌ی پێویسته بکرێن ؛ گرنگترینیان ئه‌مانه‌ن :
----- فه‌حسی هۆرمۆنی گه‌شه که پیویسته دوو جار خوێن وه‌ربگێرێت که یه‌ک سه‌عات له نێوانیان دابێت له‌گه‌ڵ هۆرمۆنی گه‌شه‌ی له ئه‌نسۆلین چوو .
---- فه‌حسی غوده‌ی ده‌ره‌قی
---- فه‌حسی ڤیتامین دی
---- تیشکی ئێسک بۆ ده‌ستی چه‌پ
---- فه‌حسی تر به گوێره‌ی حاڵه‌تی مناڵه‌که ئه‌گه‌ر پێویست بکات و پزیشک بڕیاڕ ده‌دات ۰
&&&& ئه‌و ده‌رمانانه‌ی باڵا زیاد ده‌که‌ن۰
--- ته‌نها ده‌رمانی دانپیانراو تا ئێستا ته‌نها هۆرمۆنی گه‌شه‌یه له ڕێگه‌ی ده‌رزیه‌یه ؛ هه‌روه‌ها حه‌پ و قه‌تره و سپرای هه‌یه بۆ زیاد کردنی له ڕێگه‌ی له‌شی مرۆڤه‌که‌وه ۰
--- ڕۆژانه ڕیکلامی جیاواز بۆ ده‌رمانی هه‌مه‌جۆر ده‌کرێت له‌گه‌ڵ به‌ڵێنی زیاد کردنی باڵاوه ؛
ــــ خودی شه‌خسی خۆم هیچ به‌ڵگه‌یه‌کی زانستیم نه‌دیووه له سه‌ریان و له وڵاته پێشکه‌وتووه‌کان پزیشکه‌کان به‌کاری ناهێنن و ڕێگه پێنه‌درواوه ۰
ـــ ئه‌گه‌ر ویستت ئه‌و ده‌رمانانه تاقی بکه‌یته‌وه ؛ هه‌قی خۆته به‌ڵام باشتره پێش به‌کار هێنانی ئه‌م خاڵانه‌ت له بیر نه‌چێت :
۱ ـــ پێش به‌کارهێنان سه‌یری مێژووی به‌سه‌ر چوونی ده‌رمانه‌که بکه ؛ بزانه ئێکسپایه‌ر نه‌بووه ۰
۲ ـــ سه‌یری ناوی پێکهاتووه‌کانی ناو ده‌رمانه‌که بکه ؛ ئه‌گه‌ر ناوێکی نه‌ناسراوی تێدا بوو له ئه‌نته‌رنێت بگه‌ڕێ به دوای دا ۰
۳ ــ به ته‌له‌فۆن و له ڕێگه‌ی ئه‌نته‌رنێته‌وه مه‌ی کڕه ؛ خۆت بچۆ شوێنه‌که ببینه یان که‌سێکی نزیکت بنێره ۰
٤ ــ پرسیاریان لێ بکه ؛ ئایا پزیشکی پسپۆڕ یان پزیشکی ده‌رمانسازی لێ یه و ده‌رمانخانه‌ی ڕێگه پێداراویان هه‌یه۰
٥ ـــ بپرسه ئایا ئه‌گه‌ری تووشبوون به نه‌خۆشی هه‌یه و له کاتی توشبوون به نه‌خۆشی ؛ ئایا چۆن قه‌ره‌بووت ئه‌که‌نه‌وه ۰
٦ ــ گژوگیا و ده‌رمانی ڕووه‌کی مه‌رج نیه سه‌لامه‌ت و بێ زیان بێت و بۆ هه‌موو که‌سێک گونجاو بێت ۰
---- پێشتر به دوو به‌ش گرنگترین هۆکاره‌کانی کورتی باڵا و شێوازی چاره‌سه‌رکردنیم بڵاو کردتۆته‌وه له‌م په‌یجه‌دا ئه‌توانیت بیخوێنیته‌وه ۰
دکتۆر کامه‌ران رسوڵ ژاژڵه‌یی
پسپۆڕی زانستی خۆراک و نه‌شته‌رگه‌ری گشتی
